Między trzecim a szóstym rokiem życia dzieci znajdują się na etapie intensywnych zmian związanych z przeżywaniem emocji, ich rozumieniem, z dostrzeganiem oraz identyfikowaniem stanów emocjonalnych doświadczanych przez innych ludzi, werbalizowaniem osobistych stanów emocjonalnych i refleksją nad nimi. W tym wieku dziecięce emocje stają się doświadczeniami złożonymi. Dzieci chętnie więc podejmują rozmowy na temat swoich emocjonalnych doświadczeń, komentują i próbują wyjaśniać przejawy i przyczyny emocji zaobserwowanych u innych osób.
Dzieci zauważają, że przejawianie pewnych reakcji emocjonalnych jest bardziej społecznie pożądane, niż przejawianie innych zachowań, np. otoczenie akceptuje wyrażaną radość, ale nie akceptuje przejawianej złości, szczególnie wówczas, gdy obiektami ekspresji emocjonalnej stają się inni ludzie lub przedmioty. Najmłodsi uczą się więc wypracowywać odpowiednie procedury zaradcze służące hamowaniu, przekształcaniu, zastępowaniu pewnych reakcji emocjonalnych innymi.
Warto pamiętać jednak, że nie ma złych emocji, są jedynie niewłaściwe sposoby ich interpretowania i radzenia sobie z nimi.
Każda emocja i każde uczucie są bowiem człowiekowi do czegoś potrzebne. Strach uruchamia mechanizm ucieczki przed zagrożeniem, złość może być wyrazem przeżywania sytuacji trudnej, z którą dziecko nie potrafi sobie fizycznie i/lub emocjonalnie poradzić, zawstydzenie może łączyć się z uczuciem upokorzenia, bezsilności. Pojawia się wówczas, gdy ktoś ujawnia informacje na temat intymnych przeżyć dziecka, jego cech, zachowań. To sygnał dla dziecka i jego otoczenia, że naruszona została jego intymna przestrzeń fizyczna i/lub emocjonalna. To uczucie może wywołać reakcję w postaci opuszczenia głowy, chowania się za plecy dorosłego, ale też przejawić się w formie agresji, kiedy dziecko chce zrekompensować sobie nieprzyjemne uczucia. Świadomość własnych emocji i uczuć jest człowiekowi potrzebna, gdyż pozwala uruchomić określone działania służące poprawie komfortu psychicznego.
Zmiany w sferze poznawczej i społecznej sprzyjają temu, że emocje dziecka przedszkolnego ulegają zróżnicowaniu, pojawiają się nowe stany, jak: poczucie dumy, wstydu, poczucie winy, zazdrość, złość, czy zakłopotanie. Część z nich może się ukształtować tylko w obecności innych ludzi. Tak się dzieje w przypadku takiego stanu jak duma. Dzieci odczuwają ją, gdy są dostrzegane i chwalone przez ważne dla nich osoby. Z kolei zazdrość pojawia się wówczas, gdy dostrzegają lub odczuwają, że ktoś inny jest wyróżniany, znajduje się w lepszej sytuacji, jest lepiej traktowany, w jakiś sposób uprzywilejowany.
Dzieci przedszkolne, doświadczając coraz bardziej zróżnicowanych i skomplikowanych emocji oraz uczuć, często nie potrafią sobie z nimi poradzić:
- po pierwsze – nie zawsze potrafią je nazwać,
- po drugie – nie wiedzą, jak się zachować, w jaki sposób można uzewnętrznić emocje i uczucia,
- po trzecie – nie potrafią określić (skategoryzować), czy to, co przeżywają, jest dobre czy złe. Jeżeli jest złe, to dlaczego?
Rolą dorosłego – rodzica, wychowawcy – może być pokazanie dzieciom różnych emocji, w czym pomocne mogą być scenariusze zajęć.
Scenariusze zajęć dla najmłodszych znajdują się tutaj. Mogą stanowić inspirację do tego, by podejmować z najmłodszymi dziećmi trudniejsze i bardziej złożone zagadnienia dotyczące uczuć obecnych w ich życiu. Zajęcia poświęcone emocjom już na wczesnym etapie edukacji są okazją do odkrywania spraw ważnych, do dyskutowania, działania i poszukiwania rozwiązań oraz do odnoszenia sukcesów. To także szansa na wspólne poznawania siebie i uczenia się siebie nawzajem.
