Chcemy, by dziewczynki miały takie same możliwości rozwoju i wyboru swojej ścieżki życia jak chłopcy, by czuły się równie ważną częścią społeczeństwa, by były bezpieczne, zdrowe, pewne siebie, stawiały sobie ambitne cele, wierzyły w swoje możliwości i doświadczały szacunku dla ich wyborów, pasji i sposobów życia. By miały możliwość kroczenia własną ścieżką. Jak możemy pomóc im budować i wzmacniać poczucie własnej wartości?
Uważnie przyglądając się codzienności dziewcząt widać wyraźnie, że w domu, w szkole i innych obszarach życia dziewczęta zbyt często przechodzą trening pasywności, milczenia, uległości, odpowiedzialności i dostosowywania się do innych, utwierdzania w przekonaniu o braku zdolności, niepewności w sytuacji publicznego zabierania głosu i bronienia swoich przekonań, skupiania się na atrakcyjności fizycznej, samokrytyki, seksualizacji własnego ciała, czyli postrzegania i traktowania go jak przedmiotu, który musi spełniać czyjeś oczekiwania i który ma wpisywać się w określony wzorzec atrakcyjności seksualnej, stąd starania dziewcząt by mieć „seksowne” na wzór dorosłych atrybuty - ubrania lub fryzury, by prezentować się w szczególny sposób w mediach społecznościowych, opisywać siebie poprzez określenia związane z seksualnością itp.
Różnice w odbiorze zachowań dziewcząt i chłopców i nasze przekonania
Każda i każdy z nas może podać wiele tego przykładów z własnego życia. Na wiele subtelnych sposobów podkopujemy rozwój dziewczynek, zniechęcając je do bycia liderkami. Kiedy mały chłopiec jest zdecydowany i pewny siebie, dostaje etykietkę lidera. Kiedy dziewczynka zachowuje się w ten sam sposób, bardzo często określa się jako tą, która „się rządzi”. Większość dziewcząt przez całe dzieciństwo słyszy i widzi inne kobiety, które oceniają i krytykują swój wygląd. Gdy dorastają, same zaczynają bardzo krytycznie oceniać swoje ciało oraz innych dziewcząt. Dziewczęta bardzo wcześnie uczą się, że ich ciało i wygląd – to obiekt czyjegoś zainteresowania, przyjemności i pożądania. Zamiast wzmacniającej wiedzy o budowie, zdrowym funkcjonowaniu ciała oraz rozwoju seksualności otrzymują rady – jak modyfikować swój wygląd by się podobać innym. Nigdy wcześniej kultura tak bardzo wprost nie seksualizowała dziewcząt. Internet stał się obszarem i możliwością „łowienia”, wykorzystywania, poniżania i zastraszania.
Warto, żebyśmy same i sami zdali sobie sprawę z tego, czego nas nauczono na temat dziewcząt i kobiet. Stereotypy dotyczace kobiecości to nasz wewnętrzny schemat, który warto zweryfikować. Ponieważ wszystkie przekonania - dotyczące tego, jakie dziewczynki i kobiety „z natury są” i jakie „powinny być” - przeszkadzają nam, gdy chcemy wspierać dziewczęta w wykorzystywaniu całego potencjału, a nie tylko tej części, którą społeczeństwo uznaje za „kobiece”. Zastanówmy się, jaki efekt daje wychowanie w przekonaniu, że dziewczynki powinny być: delikatne, łagodne, słabe fizycznie, ciche, zależne, zmienne, emocjonalne, dbające o wygląd, skupione na sferze prywatnej.
Co blokuje dziewczynki
Niezależnie od tego, czy jesteśmy rodzicami czy osobami, które w różnych, innych rolach i obszarach wpływają na życie dziewcząt - bardzo często, na wiele różnych sposobów, bezrefleksyjnie, idąc tropem własnych przekonań i uprzedzeń dotyczących kobiecości, nieświadomie przyczyniamy się do osłabiania i blokowania rozwoju dziewcząt:
- różnicując zabawy, zajęcia, aktywności fizyczne, zadania, ćwiczenia, nagrody, prezenty, ubrania proponowane dziewczętom i chłopcom,
- stosując podwójne standardy oceniania wyglądu i zachowania, np. poprzez zawyżanie wymagań wobec dziewcząt dotyczących estetyki wykonywanych prac, stosowanie szczególnych obostrzeń dotyczących sposobu ubierania się dziewcząt w szkole, zaniżanie wymagań lub ocen w przedmiotach, które stereotypowo uznawane są za męskie.
- wyrażając mniej lub bardziej wprost własne lub zapożyczone/przejęte, krzywdzące poglądy na temat tego, jakie dziewczynki i chłopcy są lub powinni być („zachowujesz się gorzej niż chłopak”, „dziewczynka powinna ładniej pisać”),
- dzieląc zainteresowania, pasje, przedmioty szkolne i dziedziny naukowe na odpowiednie lub bardziej pasujące dla dziewcząt i chłopców,
- traktując to, co mają do powiedzenia dziewczęta jako mniej ważne (trening milczenia),
- kładąc nacisk na bycie „grzeczną i miłą zamiast pozwalając na wyrażanie własnego zdania (trening uległości i dyscypliny wobec autorytetów i norm),
- pomijając lub zniechęcając dziewczęta przy wyborach do ważnych funkcji i zadań, sugerując, że „z natury” do tych funkcji bardziej nadają się chłopcy,
- dając dziewczętom i chłopcom materiały edukacyjne, lektury, podręczniki, w których prezentuje się stereotypowo lub pomija się postacie dziewcząt i kobiet w opowieści o świecie (np. w polskich podręcznikach i lekturach szkolnych mężczyzn prezentuje się w rolach społecznych i zawodowych związanych z władzą, prestiżem i zamożnością, wysokim wykształceniem i autonomią, natomiast kobiety prezentowane w zawodach związanych z pracą na niskopłatnych stanowiskach w handlu i usługach lub jako osoby spoza świata pracy zawodowej – bezrobotne, opiekujące się bliskimi, pracujące w domu),
- skupiając się na wyglądzie dziewcząt, komentując go, wprowadzając zapisy regulaminowe odnoszące się jedynie do wyglądu i ubioru dziewcząt, oceniając i krytykując,
- seksualizując zachowania dziewcząt, przypisując im znaczenia seksualne, które nie są intencją dziewczynki. Dziewczęta każdego dnia otrzymują szereg zakazów dotyczących zachowania, takich jak: nie siadaj w ten sposób, ubieraj się skromnie, nie uśmiechaj się prowokacyjnie, itd. oraz słyszą komentarze i „żarty” o seksualnym charakterze.
- lekceważąc sytuacje, gdy rówieśnicy naruszają granice i godność dziewcząt. Składają się na to zjawisko wszystkie niechciane formy kontaktu werbalnego i fizycznego, takie jak dotykanie różnych części ciała, szczypanie, klepanie, napieranie, całowanie; werbalne ataki, takie jak: wyzywanie, publiczne komentowanie wyglądu i zachowania, plotkowanie, zastraszanie, upokarzanie przy użyciu słów o seksualnym i homofobicznym charakterze a także molestowanie i przemoc seksualna: przymuszanie do oglądania pornografii, napaść na tle seksualnym, wymuszony seks i gwałt.
Jak wzmacniać dziewczynki
Pozytywna samoocena dziewcząt rośnie i osiąga szczyt około 9 roku życia. Po 10 roku życia zaczyna jednak gwałtownie spadać. Nic dziwnego. To czas, w którym społeczeństwo zaczyna upominać się o stereotypowo rozumiane cechy „kobiece”, dając jednocześnie do zrozumienia, że to, co męskie bardziej się liczy, jest lepsze, bardziej wartościowe, mocniejsze i ważniejsze.
Wpływ komunikatów społecznych – ze strony rodziny, rówieśników, sąsiadów i znajomych, różnych instytucji, mediów trwa przez całe życie – jednak w dzieciństwie w obliczu tych presji społecznych właściwie jesteśmy bezbronni.
10 sposobów wspierania poczucia wartości i pewności siebie dziewcząt
- Poświęć czas, żeby zrozumieć aktualne problemy i potrzeby dziewczyny. Te problemy mogą się zmieniać. Rozmawiaj z nią o nich, bez oceniania, porównywania, narzucania swojej wizji kobiecości i tego, jaka „powinna być”. Niech żadne tematy – nawet trudne – nie staną się „tabu”.
- Skoncentruj uwagę na intelekcie i umiejętnościach dziewczynki. Proponuj aktywności i zajęcia, w których będzie uczyć się nowych rzeczy, będzie miała szansę wykazać się odwagą, samowystarczalnością, będzie odpowiedzialna za całość i będzie doceniona za wysiłek.
- Dawaj sygnały, że wierzysz w nią, w to, że sobie poradzi. Droga do osiągnięcia celu nie zawsze jest drogą łatwą i prostą. Trafiamy na niej na różne wyzwania. Twoje wsparcie, ale nie wyręczanie, może okazać się niezwykle pomocne w utrzymaniu motywacji do dalszego działania.
- Doceniaj sukcesy i spokojnie towarzysz w niepowodzeniach. Naucz dziewczynkę, że trudności i porażki są częścią uczenia się i drogi do sukcesu, że warto być wytrwałą w realizowaniu swojego planu.
- Dawaj dziewczynce wybór i przestrzeń do wyrażenia swojego zdania. Niech jej głos i decyzje będą uważnie wysłuchane i respektowane. Zachęcaj dziewczynkę, by dzieliła się swoimi poglądami i wiedzą, przedstawiała własną perspektywę i wymyślała własne rozwiązania. Zasięgaj jej opinii. Wierz w to, co mówi.
- Nie krytykuj dziewcząt i kobiet za wygląd. Nie mów też o sobie i /lub swoim ciele w obraźliwy sposób.
- Wspieraj, proponuj i towarzysz dziewczynce w różnorodnych formach aktywności fizycznej. Naucz ją, jak może dbać o swoje zdrowie i sprawność. Nie traktuj jednak ciała jak projektu.
- Zachęcaj do krytycznego przyglądania się wzorcom, które kultura oferuje dziewczętom i kobietom. Rozmawiajcie o konsekwencjach podążania za modą, a także o niezdrowych, ryzykownych i destrukcyjnych zachowaniach, związanych z dostosowywaniem się do schematów.
- Pomóż dziewczynce zrozumieć, czym są granice - zarówno cielesne, jak psychologiczne. Naucz ją, jak tworzyć dla siebie bezpieczne granice, jak rozpoznawać i jak asertywnie reagować w przypadku naruszania granic oraz szukać pomocy, gdy doświadcza krzywdzenia. Przekonuj, że bezpieczeństwo oraz życie bez przemocy to jej prawo. Bądź uważna i uważny na wszelkie przejawy molestowania seksualnego – nie lekceważ żadnych sygnałów, wierz w to, co mówi dziewczyna, bądź po jej stronie, działaj zdecydowanie.
- Pokazuj pozytywne wzorce. Proponuj dziewczętom książki, filmy, spotkania z kobietami, które realizują się w różnych obszarach życia, także tych, które uznaje się stereotypowo za „męskie”. Zachęć do poznawania historii kobiet. Daj szczególne wsparcie dziewczynce, gdy jej zainteresowania, aktywność, zachowania nie mieszczą się w tradycyjnym, oczekiwanym społecznie schemacie płci.
Pozwol być sobą!
Kimkolwiek jesteśmy – możemy wspierać dziewczęta w rozwoju, akceptacji i pewności siebie, dając im bezpieczną przestrzeń i warunki do wielostronnego rozwoju, narzędzia do rozumienia świata i radzenia sobie w różnych sytuacjach oraz inspirujące wzory do naśladowania.
Do pobrania (poniżej) także plakaty "Dobre słowa" - jak mówić o i do dziewczynek oraz jak mówić do i o chłopcach oraz 10 wskazówek, jak wzmacniać dziewczynki!
Dobre słowa dla dziewczyny (plakat A3) - do pobrania
Dobre słowa dla chłopca (plakat A3) - do pobrania
10 sposobów wspierania poczucia wartości i pewności siebie dziewcząt - do pobrania
Jak zadbać o równość i różnorodność (plakat) - do pobrania
Autorka treści do plakatów - Iwona Chmura-Rutkowska
Opracowanie graficzne plakatów - Paulina Kowalska