Różnice stanowią wielką siłę. Trzeba tylko przestać się ich bać
Różnice nie są tylko następstwem naszych świadomych wyborów – jak strój czy poglądy na życie. Ale również całym szeregiem rzeczy, na które nie mamy wcale wpływu lub mamy go bardzo ograniczony. Należymy do różnych grup etnicznych, wychowujemy się w innych kulturach, nawet środowisko rodzinne nas odróżnia. Jesteśmy niscy, wysocy, jedni lubią sport, innych siłą nie wciągniesz na przebieżkę. Wszystko to wpływa na nasze funkcjonowanie, a możliwych kombinacji różnorodnych cech jest nieskończona niemal liczba. Dlatego różnimy się i dlatego każdy z nas jest wyjątkowy. Czyż nie brzmi to jak spełnienie marzeń?
Wyjątkowość i przynależność
Wydaje się, że w pewnej sprzeczności z naszą potrzebą wyjątkowości stoi nasza potrzeba przynależności. Szczególne silna jest w okresie dojrzewania. Sprawia, że czujemy się członkiem grupy, z którą łączą nas podobieństwa, oraz że upodabniamy się do członków grupy, do której chcemy przynależeć. Mamy też tendencję do podkreślania różnic w stosunku do innych grup, budując na tym oś konfliktu my – oni. Jak sobie z tym radzić i nieco odwrócić proces podziałów? Jeśli dostrzeżemy, że różnimy się w ramach grupy „my”, a znajdziemy podobieństwa z przedstawicielami grupy „oni”, istnieje większa szansa, że te granice nie będą aż tak ostre. To z kolei może sprawić, że damy sobie prawo, aby się pięknie różnić i czerpać z tego, bo, znowu, jak powiedział wieszcz: „Wielki to jest szwank postradać szlachetnie się różniącego przyjaciela”.
Prawo do odrębności
Warto mieć świadomość tego, co nas wyróżnia, naszej indywidualności i prawa do odrębności. Mogą podobać nam się te same ubrania lub kolory, ale nie musimy lubić tej samej kuchni czy słuchać tej samej muzyki. Dobrze jest się różnić. Dzięki temu cały świat zachowuje różnorodność. Z różnic mogą rodzić się konflikty, ale też nowatorskie rozwiązania. Z niezgody na stan zastany i potrzeby kreacji świata bierze się zaś rozwój.
Jak się różnimy?
Dzieci przyglądają się sobie wzajemnie. Ciekawi je ich ciało. Zaczynają się ze sobą porównywać. Dostrzegają własną różnorodność. Czasami są z niej dumne. Innym razem zazdroszczą komuś tego, jak wygląda. Ale czy to jest najważniejsze? Posłuchajcie bajki „Jak biały słonik zawstydził małpy” i porozmawiajcie o tym, co tak naprawdę wyróżniało słonika i na co warto zwracać uwagę.
Młodszym dzieciom możesz odczytać fragmenty lub czytanie podzielić na części i w trakcie lektury zadawać pytania nawiązujące do przesłania i treści bajki.
Jak wyglądam?
Stańcie razem przed lustrem lub przygotuj małe lusterka i usiądźcie, jak wam wygodnie. Powiedz, że zadaniem każdego z domowników jest przyjrzenie się swojej twarzy. Możesz zaproponować dziecku dokończenie następujących zdań:
- Moje oczy są (kolor, wielkość)...
- Moje włosy są (kolor, długość)...
- Mój nos jest (wielkość, kształt)...
- Moje usta są (wielkość, kolor)…
Porozmawiaj z dzieckiem na temat wartości różnorodności. Możesz posłużyć się następującymi pytaniami:
- Czy w naszej rodzinie są osoby, których twarz wygląda tak samo jak moja?
- Do kogo jestem najbardziej podobna/podobny? Co jest fajnego w tym, że mam takie uszy/usta/nos?
- Co by było, gdyby wszyscy mieli takie same oczy, nosy, włosy?
- Czy chcielibyście żyć w świecie, w którym wszyscy są tacy sami?
Pamiętajcie też, że mówienie o dziecku „Cała mama/ cały tata” tylko dlatego, że ma taki sam kolor włosów i dołeczek w brodzie, może prowadzić do nadmiernych uogólnień i przeszkadzać dziecku w budowaniu swojej odrębności i tożsamości.
Loteria. Jak reagujemy na te same rzeczy
Jesteśmy różni. Mamy różne potrzeby, pragnienia. W różny sposób możemy reagować na bodźce czy sytuacje. Spróbujcie lepiej się poznać, odpowiadając na pytania z loterii kuponów. Przygotujcie woreczek z kuponami. Niech każdy z was wylosuje po jednym lub więcej losów. Za każdym razem niech odczyta, co wylosował, i odpowie na pytanie. Następnie niech każdy z was odpowie na to samo pytanie. Możecie wcześniej próbować odgadnąć, co powie dana osoba.
Przykładowe hasła:
Wyobraź sobie, że wygrałaś/wygrałeś kupon:
- do wesołego miasteczka na jedną z dostępnych atrakcji. Co wybierzesz?
- na książkę. O jakiej tematyce książkę wybierzesz?
- na gałkę lodów. Jaki smak wybierzesz?
- do sklepu z zabawkami na jedną rzecz. Co wybierzesz?
- do sklepu sportowego. Co wybierzesz?
To zadanie pokazuje, że każdy dokonuje różnych wyborów i że każdy może mieć inne potrzeby. Są jednak równie ważne, a wiedza o członkach naszej rodziny może nam pomóc w codziennym byciu ze sobą, sprawianiu sobie drobnych i większych przyjemności i radości.
Ze starszymi dziećmi po prostu porozmawiaj o ich potrzebach i wyborach. To może być bardzo odkrywcze!
Różnimy się nie tylko wizualnie
Warto pomagać dziecku zrozumieć, że różnimy się nie tylko wyglądem, ale też różnić może nas nasza wyobraźnia, podejście do życia, wartości, które wyznaczają kierunek naszych działań. Jak pomóc dziecku uzmysłowić sobie, co lubi, co jest dla niego ważne? Można np. rozmawiać z dziećmi o gustach już od najmłodszych lat. Tematem może być to, jakie aktywności sprawiają nam przyjemność, w czym jesteśmy dobrzy, a co nam sprawia trudność. Warto też pytać, kim chciałyby zostać w przyszłości. Warto również zwiększać pole podejmowanych decyzji. Uszanowanie nawet drobnych decyzji dziecka spowoduje, że w dalszym życiu łatwiej będzie mu podejmować aktywności w zgodzie ze sobą, a nie z panującymi trendami czy z jakiegoś przymusu dopasowania się do grupy.
Nasza uwaga i zgoda na to, że dziecko ma swoje potrzeby i swoje zdanie, pomoże mu w zachowaniu autentyczności. Pozwoli też zrozumieć, że to, iż się różnimy, jest piękne i wartościowe. Co byśmy zrobili, gdyby wszyscy wyglądali, myśleli i zachowywali się tak samo? Bycie innym może budzić ciekawość i inspirować. Paradoksalnie możemy swoją innością przyciągać ludzi, zwłaszcza tych, którzy dzielą nasze zainteresowania i wartości. O tym, jak zadbać o to, by dzieci pielęgnowały swoją różnorodność, przeczytacie w artykule Barbary Anny Kossakowskiej pt. „Bądź sobą! Dlaczego boimy się odrzucenia przez grupę”.
Wszystkie materiały źródłowe przygotowane są przez zespół Działu Edukacji Kulczyk Foundation we współpracy z nauczycielami i ekspertami – pedagogami, psychologami i kulturoznawcami – oraz konsultowane przez doświadczoną psychoterapeutkę rodzinną Kamilę Becker. Nad materiałami edukacyjnymi Kulczyk Foundation czuwa merytorycznie prof. UAM dr hab. Kinga Kuszak z Wydziału Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Wszystkie materiały objęte są patronatem merytorycznym WSE UAM.
Artykuł ukazał się 21 maja 2020 r. na stronie internetowej Instytutu Dobrego Życia
Autorki: Anna Samsel, Marta Tomaszewska (Kulczyk Foundation) i Anna Woźniak (Instytut Dobrego Życia)