Wolność bezpieczna dla dzieci? Jak dbać o atmosferę wolności w domu?

Żyjemy razem, pod wspólnym dachem, ważne żebyśmy umieli się porozumieć. Również w kwestii tego, co wolno, a czego nie wolno w naszym domu. Tak, by nam wszystkim żyło się lepiej. Moja wolność kończy się przecież tam, gdzie zaczyna się wolność drugiej osoby. Każda wolność wiąże się też z odpowiedzialnością, czasami z małymi lub większymi katastrofami, ale gdzie, jak nie we własnym domu, jej doznawać i się jej uczyć? Dziecko, które czuje, że rodzic obdarza je zaufaniem, że rozmawia z nim o jego potrzebach i pragnieniach, w tym o potrzebie samostanowienia o sobie, ale potrafi też jasno postawić granicę, poczuje się potraktowane poważnie i rozumiane i bardziej prawdopodobne jest, że rodzicom „odwdzięczy” się tym samym.

Potrzeba wolności i samostanowienia szczególnie uwidacznia się w wieku nastoletnim, jednak już młodsze dzieci sygnalizują nam, w łagodny lub stanowczy sposób, że są odrębnymi jednostkami, które mają obowiązki, ale też prawa. Prawo do rozwoju, prawo do intymności i wyznaczania własnych granic, do odpoczynku, wreszcie prawo do decydowania o sobie, do posiadania i wyrażania własnego zdania. Prawo do szacunku dla jego odrębności i indywidualności. Prawo do wolności! A prawo to wiąże się z testowaniem, próbowaniem, eksperymentowaniem, co często wiąże się ze świadomym lub nieświadomym przekraczaniem granic. Przejście przez ten etap jest niezwykle istotne dla rozwoju młodego człowieka, choć często również trudne do zniesienia dla otoczenia. Niezwykle ważna w tym procesie jest atmosfera, którą tworzymy w domu.

Atmosfera niejasnych i ciągle zmieniających się nakazów i kar, może ograniczać tę naturalną potrzebę autonomii, sprawiać, że dom będzie miejscem, w którym po prostu się mieszka, nie wzrasta. Można też tworzyć przestrzeń, w której czułość, życzliwość i zrozumienie będą wzmacniane jasnością – omawianymi, ustalanymi zasadami, odnoszeniem się do potrzeb wszystkich domowników. Jak to robić? Proponujemy dwie aktywności, które mogą pomóc Wam wprowadzić ten temat w atmosferze życzliwości.

Nasze domowe wolności

Wypiszcie razem na kartce:

• trzy rzeczy, które dzieci mogą robić w domu;
• trzy rzeczy, których nie mogą robić;
• trzy rzeczy, które mogą robić po uzgodnieniu z rodzicami; 
• trzy nowe rzeczy, które chciałyby móc robić.

Uzasadnijcie swój wybór, omawiając, co sprawia, że dziecko chciałoby coś takiego robić i dlaczego czasem nie może robić tego, na co ma ochotę. To szansa na wyjście poza, czasem wymuszone brakiem czasu i cierpliwości, autorytarne „Bo ja tak mówię”. Wykorzystajcie tę okazję na spokojne wyjaśnienie swoich motywacji – zarówno dlaczego coś chcemy móc zrobić, jak i dlaczego się na coś nie godzimy. Może to być też dobry moment na omówienie możliwych w danym aspekcie kompromisów i warunków, jakie w takim wypadku powinny być spełnione. Kto wie, czy nie uda Wam się wspólnie wypracować kontraktu, pod którym zgodnie „rękami i nogami” podpiszą się wszystkie strony?

To samo ćwiczenie możecie wykonać także w wersji dla dorosłych w domu – co możecie robić w domu, czego nie możecie, co możecie po omówieniu z innymi domownikami, a co chcielibyście móc robić?

Wachlarz wolności

Co wpływa na indywidualne poczucie wolności? Czy Wy i Wasi bliscy czujecie się podobnie wolnymi ludźmi? Wolność do bycia sobą jest szczególnie istotna dla dzieci w wieku 10-15 lat. Wolność ta jest często powodem intensywnych wewnętrznych i zewnętrznych zmagań. Porozmawiajcie z dziećmi o granicach wolności i ograniczeniach związanych z wolnością – granicach, które znajdują się tam, gdzie zaczyna się prawo do wolności drugiego człowieka, i ograniczeniach, które można próbować pokonywać, z którymi warto się zmierzyć.

Przygotujcie dla każdego domownika „Wachlarz wolności”. Zacznijcie od pierwszego skrzydełka – „Wolność”. Jak dzisiaj spontanicznie określilibyście poziom swojego poczucia własnej wolności? Zaznaczcie na skali od 0 do 10. Następnie przejdźcie do kolejnych skrzydełek wachlarza, czyli czynników, które mogą oddziaływać na nasze poczucie wolności: fizyczność, niezależność w myśleniu, marzenia, podejmowanie niezależnych decyzji, autoekspresja, tworzenie rozwiązań, sprawczość.

Zacznijcie od rozmowy: na ile ten czynnik i jakie konkretne jego aspekty wpływają na to, jak się czujecie, gdzie widzicie granice (czyli gdzie zaczyna się prawo do wolności drugiego człowieka), a gdzie ograniczenia, z którymi możecie się zmierzyć? Kiedy omówicie ważne dla Was kwestie, zaznaczcie na wachlarzu poziom, w jakim stopniu czujecie się w tym aspekcie wolni.

Ostatnie skrzydełko wachlarza jest puste - porozmawiajcie z bliskimi, co jeszcze według Was determinuje to, na ile czujecie się wolni. Jakie widzicie w tym aspekcie granice swojej wolności, a jakie ograniczenia, które można traktować jako wyzwania. Po omówieniu wszystkich skrzydełek powstaną Wasze indywidualne wachlarze wolności. Warto do nich wracać, by porozmawiać o pojawiających się na co dzień sprawach i sprawdzić, czy któryś aspekt wolności wzmocniliście. To narzędzie może pomóc Wam poruszyć z dziećmi tematy, które czasem budzą duże emocje, jak tatuaże i kolczyki, sposób ubierania się, granice podejmowania decyzji i brania za nie odpowiedzialności, wyrażania własnego zdania.

Poczucie własnej wolności, które możemy wzmacniać w dzieciach (i sobie samych!) podobnie jak poczucie własnej wartości i pewności siebie, może zaprocentować nie tylko tu i teraz, w naszych codziennych rodzinnych relacjach, ale i w przyszłości, też poza domem. Człowiek potrafiący mówić otwarcie o swoich potrzebach, ale i znający granice wolności swojej i mający świadomość granic i potrzeb innych, ma szansę budować bardziej harmonijne i mocniejsze relacje, realizować to, co dla niego ważne, współpracując z innymi.

Autorki: Dorota Kuszyńska, Anna Samsel, Marta Tomaszewska (Kulczyk Foundation)

Tutaj możecie pobrać „Wachlarz wolności" i wydrukować dla każdego domownika.