Wolność w domu, wolność w życiu. Jak codziennie o nią dbać?

Dążenie dziecka do wolności to często dążenie do samodzielności, możliwości samostanowienia o sobie. To wreszcie poszerzanie strefy decyzyjności i niezależności. Każda wolność wiąże się też z odpowiedzialnością, co też warto uzmysłowić dzieciom. Wszystkie decyzje i działania pociągają bowiem za sobą konsekwencje. Obdarzenie dziecka zaufaniem, rozmawianie o jego potrzebach i pragnieniach, w tym o potrzebie autonomii, jest fundamentem dobrej relacji.

Wyznaczanie granic

Traktujmy dzieci poważnie. Pamiętajmy o ich obowiązkach, ale też o prawach, m.in. do intymności, wyznaczania własnych granic, do posiadania i wygłaszania własnego zdania. Przede wszystkim szanujmy jego prawo do odrębności i indywidualności. Prawo do wolności! Poczucie własnej wolności, które możemy dać dziecku w domu i które może rozwijać w rodzinie, zaprocentuje i tu i teraz, i w przyszłości. W jaki sposób? W postaci niezależnego, autonomicznego człowieka, który będzie się rozwijał, poszukiwał swoich dróg, budował mocne i żywe relacje.

Badania wykazują, że dawanie nastolatkom już od początku etapu dorastania znacznego zakresu autonomii nie tylko poprawia ich samopoczucie i jakość relacji z rodzicami, ale też wpływa na rozwój ważnych kompetencji niezbędnych w dorosłym życiu. Buduje w dzieciach dobrą samoocenę, zwiększa poczucie odpowiedzialności i wpływu na świat, empatię, uwrażliwia na potrzeby oraz emocje własne i innych.

Świat całkowitej wolności

Co to by znaczyło? Wspólnie z dzieckiem narysujcie rysunek przedstawiający świat, w którym można robić wszystko, na co ma się ochotę, bez żadnych ograniczeń. Porozmawiajcie z dzieckiem o plusach i minusach takiego świata. Możecie też bardziej szczegółowo omówić przykłady różnych marzeń o "pełnej wolności". Co mamy ochotę robić? Dlaczego chcemy to robić? Dlaczego nie możemy tego robić? Jakie byłyby tego konsekwencje?

Wolność dzieci i dorosłych w domu

Rozmowy o wolności mogą nie być łatwe. Każdy z nas może ją rozumieć inaczej i czegoś innego w danej chwili potrzebować. Żyjemy pod jednym dachem, więc szukajmy porozumienia również w kwestii zasad, które obowiązują dzieci, ale i dorosłych. Niech poniższe ćwiczenie stanie się pretekstem do rozmowy o potrzebach.

Wypiszcie razem z dziećmi na kartce (skorzystajcie z szablonu):

• trzy rzeczy, które dzieci mogą robić w domu,
• trzy rzeczy, których nie mogą robić,
• trzy, które mogą robić po uzgodnieniu z rodzicami,
• trzy rzeczy, które chciałyby móc robić.

Uzasadnijcie swój wybór omawiając, co sprawia, że dziecko chciałoby coś takiego robić i dlaczego czasem nie może robić tego, na co ma ochotę. Możecie rozwijać tę listę. Byle nie szła ona tylko w kierunku zakazów lub nakazów. Jeśli coś, o co prosi dziecko będzie dla was trudne do zaakceptowania, rozmawiajcie o warunkach, które muszą zostać spełnione, by mogło to robić.

A teraz czas na rodziców. Wypiszcie razem z dziećmi:

• trzy rzeczy, które rodzic może robić w domu,
• trzy, których nie może,
• trzy rzeczy, które może robić po uzgodnieniu z innymi domownikami,
• trzy rzeczy, które chciałby móc robić.

Tak jak w przypadku dzieci uzasadnijcie swój wybór i porozmawiajcie o swoich potrzebach. Może będziecie musieli ponegocjować z dziećmi, by zyskać, np. czas na sam na sam z książką wieczorem. Powodzenia!

Poczucie własnej wolności

Wiek 10-15 lat to dla młodych ludzi okres dojrzewania, które wiąże się nie tylko ze zmianami fizycznymi, ale również psychicznymi i społecznymi. To czas bardzo trudny nie tylko dla dzieci (młodzieży), ale i dla ich rodziców, którzy muszą zmierzyć się z rosnącą potrzebą niezależności swoich pociech. Tę sytuację dobrze oddaje metafora, w której dorośli są symbolizowani przez basen, w którym dzieci uczą się pływać, a woda jest wolnością, w której dzieci samodzielnie się zanurzają i odpływają od brzegu. Rodzice i inni ważni dorośli są stabilnymi ścianami, do których dzieci dopływają w każdej chwili, kiedy chcą wrócić, złapać oddech, aby potem znowu wypłynąć i trenować. Ściany muszą być stabilne, żeby wytrzymać wszystkie odejścia i powroty. Do dorosłych należy stworzenie bezpiecznej przestrzeni poprzez stawianie rozsądnych granic i konsekwentne informowanie, kiedy zasady zostały naruszone. Dorośli są też trybuną, z której dzieci usłyszą słowa wsparcia, zachęty i otuchy.

Kiedy czujesz się wolna/y?

Być może obecna sytuacja, kiedy nakładane są na nas wszystkich dodatkowe ograniczenia, to dobry czas, aby poruszyć z dziećmi temat wolności i odpowiedzialności z nią związanej? Co sprawia, że czujemy się wolni? Kiedy czujemy się wolni? Jakie są wasze sposoby na przeżywanie wolności?

Zaproponujcie domownikom stworzenie wachlarza wolności, na którym każdy określi, na ile czuje się wolny w danym aspekcie. Zastanówcie się wspólnie: jakie jeszcze czynniki wpływające na poczucie wolności możecie wpisać na skrzydełkach wachlarza. Inspiracji możecie poszukać w filmach i materiałach „Stwórzmy razem wachlarz wolności”.

Kto stoi na straży praw dziecka?

Wolność jest nam gwarantowana prawnie – warto to wiedzieć. Prawa dzieci są zapisane w konwencji o prawach dziecka. Jeśli już rozmawialiście z dziećmi o ich prawach (a jak nie, to polecamy naszą broszurę) dobrze byłoby wiedzieć, kto stoi na ich straży. Zachęcamy do wspólnego poszukania informacji o instytucjach i organizacjach, które się tym zajmują. Wejdźcie na stronę Rzecznika Praw Obywatelskich (www.rpo.gov.pl), Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę (www.fdds.pl). Być może razem uda wam się znaleźć jeszcze jakieś ciekawe strony? Porozmawiajcie z dziećmi, działania których organizacji wydają im się szczególnie interesujące, a być może wręcz zachęcające do włączenia się.

Wszystkie materiały źródłowe przygotowane są przez zespół Działu Edukacji Kulczyk Foundation we współpracy z nauczycielami i ekspertami – pedagogami, psychologami i kulturoznawcami – oraz konsultowane przez doświadczoną psychoterapeutkę rodzinną Kamilę Becker. Nad materiałami edukacyjnymi Kulczyk Foundation czuwa merytorycznie prof. UAM dr hab. Kinga Kuszak z Wydziału Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Wszystkie materiały objęte są patronatem merytorycznym WSE UAM.

Artykuł ukazał się 29 maja 2020 r. na stronie internetowej Instytutu Dobrego Życia
Autorki: Marta Tomaszewska (Kulczyk Foundation) i Anna Woźniak (Instytut Dobrego Życia)