Scenariusze +15 lat - edycja 2

Dziś niestety często obserwujemy brak chęci wzajemnego zrozumienia i prowadzenia rzeczowej dyskusji. W przestrzeni publicznej dominują złe wzorce. Rozmówcy, którzy nie słuchają siebie nawzajem i nie sięgają po argumenty, tylko odwołują się do emocji i atakują drugą stronę – to obraz przeważający w medialnych przekazach. 

Tym bardziej ważne jest tworzenie przestrzeni na dyskusję dla młodych ludzi, którzy dopiero poznają świat i uczą się, jak on funkcjonuje. Zachęcajmy ich do obserwacji, zadawania pytań i rozmawiania o tym, co jest dla nich ciekawe i ważne oraz jakie emocje budzi w nich to, co widzą. Poświęćmy czas na takie rozmowy, na naukę słuchania drugiego człowieka i otwartości na jego zdanie, ale również krytycznego myślenia i nieulegania manipulacji. Przypomnijmy sobie własne doświadczenia – przegadane noce, dyskusje i spory, możliwość wyrażenia tego, „co nam w duszy gra”, i usłyszenia opinii innych. Jak takie rozmowy o ważnych rzeczach wpłynęły na nasze postrzeganie świata i na to, jakimi ludźmi dziś jesteśmy? 

Prawo do wyrażania swojej opinii to wyraz wolności jednostki. Jednak nie w każdym miejscu na świecie jest ono respektowane. Miałam okazję się o tym przekonać, realizując 6. sezon serialu dokumentalnego „Efekt Domina”, który powstawał w najodleglejszych zakątkach globu. To były często wstrząsające doświadczenia, które stały się inspiracją do materiałów edukacyjnych wydawanych przez moją Fundację. 

Ten zeszyt, poza wiedzą na temat retoryki, zawiera również tematy do rozmowy z młodzieżą o różnych aspektach wolności. Mam nadzieję, że da on Państwu szansę na zainicjowanie wielu pasjonujących dyskusji z Waszymi uczniami i pomoże im w wyrażaniu własnych opinii oraz znajdowaniu argumentów na ich poparcie. Umiejętność rozmowy, argumentowania i przekonywania innych ludzi do swoich idei to często początek zmian nie tylko w życiu pojedynczej osoby, ale i w funkcjonowaniu całych społeczeństw. To Efekt Domina.

Wolność. Wyraża się w prawie wypowiadania się zgodnie w własną wolą i przekonaniami. Nie oznacza jednak formułowania myśli w niekontrolowany strumień wypowiedzi. W trakcie rozmowy respektujemy wspólne prawo do wyrażania poglądów i przekonań. Granice naszej wolności są wyznaczone granicami wolności ludzi, z którymi rozmawiamy. 

Akceptacja dla człowieka i jego przekonań. Mówimy o tym, co spostrzegamy, co sądzimy na dany temat, o czym jesteśmy przekonani, co nas niepokoi, zastanawia, czego się obawiamy. Wyrażamy swoje opinie. Możemy różnić się w sposobie interpretowania tych samych faktów. Nasze opinie na dany temat mogą być odmienne. Mamy prawo się różnić. 

Otwartość. Rozmawiając z ludźmi, poznajemy ich świat, dowiadujemy się tego, co jest dla nich ważne, wartościowe, a co w osobistej hierarchii wartości znajduje się nieco niżej lub jest mało istotne. Dowiadujemy się, jak nasi rozmówcy postrzegają i interpretują rzeczywistość, która ich/nas otacza. Mogą ją przecież postrzegać inaczej niż my. Otwartość wiąże się z unikaniem oceniania, krytykowania, negowania poglądów innych niż nasze osobiste. Nie musimy się zgadzać, możemy podjąć próbę sformułowania argumentów, które mają przekonać rozmówców do spojrzenia z naszej perspektywy. 

Szacunek. Wyraża się w przekonaniu, że mamy prawo się różnić, mamy prawo myśleć inaczej i postępować odmiennie. Możemy jednak podjąć próbę wypracowania wspólnego stanowiska i wspólnych rozwiązań. Takich, które będą satysfakcjonujące dla wszystkich. 

Współtworzenie. To przebieg rozmowy, współodpowiedzialność za wypowiedziane słowa, wyrażone propozycje, zwerbalizowane argumenty i kontrargumenty, sformułowane wnioski. Podejmując rozmowę, zakładamy jej współtworzenie – dzielenie się, osobisty wkład każdej ze stron. W przeciwnym razie mamy do czynienia z monologiem lub manipulacją. 

Rozwój. Podejmując rozmowę – dialog z drugim człowiekiem (innymi ludźmi), tworzymy przestrzeń dla rozwoju każdego z uczestników tej rozmowy. Nasze myśli, pomysły, poglądy inspirują innych, wywołują namysł, mobilizują do działania, do samorozwoju. Każdy z uczestników rozmowy wnosi w jej przebieg coś wyjątkowego, niepowtarzalnego i wartościowego. 

Młodzi ludzie z uwagą i krytycznie oglądają rzeczywistość, w której żyją, którą obserwują w życiu realnym i za pośrednictwem mediów. Potrafią uważnie patrzeć i słuchać innych. Cenią poglądy inne niż własne. Są otwarci i refleksyjni. Są krytyczni. Nie przyjmują wszystkiego, co proponuje mi otoczenie. Wybierają to, co im odpowiada. Dysponują wiedzą. Wiedzą, gdzie poszukiwać informacji. Wiedzą, jak korzystać z różnych źródeł danych. 

Chcą dyskutować i są gotowi na wymianę poglądów. Są elastyczni. Tworzą sieci, w ramach których wymieniają opinie, dyskutują, współpracują. Wspierają się w tworzonych przez nich społecznościach (sieciach). Są kreatywni. Swoimi pomysłami zadziwiają, inspirują innych. Zarażają się pomysłami. Pragniemy zatem wykorzystać ten potencjał młodych ludzi, zapraszając do rozmowy (debaty) na tematy kluczowe dla współczesnego człowieka, dla współczesnego świata, dotyczące: wolności, prawa do niej, jej granic, sposobów uzewnętrzniania itp. 

Propozycje rozmów zostały ujęte w następujące tematy: 

• Co dziś znaczy być wolnym? 
• Co może ograniczać naszą wolność? 
• Jak wyrazić swoją wolność? 
• Po co nam marzenia? 
• Czy majątek daje wolność? 
• Czy nasze opinie są naprawdę nasze? 
• Tworzę rozwiązania, więc jestem wolny? 
• Moje działania mają znaczenie – zmieniają świat wokół mnie. 

Zachęcając do debaty na temat wolności, tworzymy przestrzeń do wyrażenia osobistej wolności przez uczniów: 

• słuchamy tego, co mówią; 
• zachęcamy do uważnego (otwartego słuchania) innych; 
• zachęcamy do wyrażenia indywidualnej refleksji; 
• inspirujemy do dzielenia się przemyśleniami; 
• spieramy się na argumenty; 
• szanujemy odmienne poglądy; 
• przekonujemy się w sposób merytoryczny; 
• zwracamy uwagę na odpowiedzialność za wypowiedziane słowa; 
• inspirujemy do formułowania wniosków; 
• zachęcamy do poszukiwania i wspólnego wypracowywania rozwiązań; 
• formułujemy wspólne konkluzje. 

Zapraszamy do rozmów o tym, co ważne dziś i co będzie istotne w przyszłości. Zachęcamy do tworzenia młodym ludziom przestrzeni i warunków do refleksji, do osobowego rozwoju, by mogli wzrastać, stawać się odpowiedzialnymi obywatelami świata w XXI wieku. To przecież młodzi ludzie będą kreować swoją i naszą przyszłość. 

Zależy nam, by prowadzone przez uczniów rozmowy przyjęły formę debaty, którą rozumiemy jako sposób wymiany poglądów, przekonań, argumentów, pozwalający spojrzeć na problem, zagadnienie z różnych perspektyw. Uchwycić nie tylko to, co oczywiste dla większości, ale także to, na co zwracają uwagę pojedyncze osoby. Debata ma dla nas charakter koncyliacyjny, gdyż zadaniem jej uczestników jest dążenie do porozumienia. Dyskusja, do której zachęcamy nauczycieli i uczniów, jest propozycją problemową, proponujemy bowiem koncentrację uwagi na kwestiach, które oglądamy z różnych perspektyw – rozważamy, snujemy refleksje, formułujemy argumenty, przyjmujemy je lub dokładamy kontrargumenty, doprowadzamy do wspólnych konkluzji.